De avond is net gevallen als de laatste act van de talentenjacht geweest is. Op het binnenplaatsje van de Abazon-studio in Ouagadougou zit een kleine Nederlandse delegatie al een paar uur te wachten op het hoofdprogramma en de plaatselijke jeugd is kennelijk ook ter ore gekomen dat gekomen dat er meer te gebeuren staat. Als de mc van vanavond de eerste surprise-guest aankondigt, stormt het publiek langs alles en iedereen om zo dicht mogelijk bij Big D te komen. En dat is erg dichtbij. Burkina Faso houdt van hiphop en ineens staat er een hele serie West-Afrikaanse rap-sterren zomaar in de openlucht een knalfeest te geven. Ook in de line-up deze maandagavond: rappers Melodee en Typhoon uit Nederland.



"Breek een been, pak een steen, overwin je angsten / Toon karakter en vergroot je kansen." De kids uit de Ougadougouse wijk Wemtenga verstaan er natuurlijk geen woord van maar ze ze doen, mede op aangeven van Big D, enthousiast mee met het refrein van het nummer: "Ty! Phoon! Bumaye!" Een enkeling pikt even later iets op van Melodee's Engelstalige rap maar ook zij moet het hier vooral hebben van haar enthousiasme, inzet en uitstraling. De twee zijn hier ook niet om een nieuwe markt aan te boren maar om mee te werken aan het project Rap Around the World van ontwikkelingsorganisatie Plan Nederland, dat uitmondt in een zestal [url=http://www.mtv.nl/homepage/artikel.php?article=3421]televisieprogramma's[/url] en een lespakket voor het VMBO. Eigenlijk zijn ze er vooral omdat het een buitenkansje is om naar een ongebruikelijk Afrikaans land te vliegen en daar contact te maken met collega's die onder geheel ander omstandigheden met hiphop bezig zijn. Typhoon uit Zwolle (via 't Harde) is eind 2005 getekend door Top Notch en hoopt volgend voorjaar zijn debuutalbum uit te brengen. De Eindhovense Melodee, gevestigd in de hoofdstad, vormt samen met dj/producer INT het duo La Melodia en staat onder contract bij een Japans label. Hoewel geen van tweeën al een cd in de winkel heeft, kunnen Typhoon en Melodee toch al leven van hun muziek. Hier in Burkina Faso is de dertigjarige Smockey volgens eigen zeggen de enige professionele hiphopper, en daarom de gastheer van de ingevlogen rappeurs uit Senegal, Mali, Mauretanië, Benin, Guinee, Niger en Togo. Met zijn allen vormen ze AURA: Artistes Unis pour le Rap Africain.



Het idee is heel slim: sponsor populaire rappers om sociaal-relevante boodschappen over te brengen op de jeugd, want naar hen luisteren ze. Hiphop is populair en als de t-shirts in het centrum van de Burkinese hoofdstad Ouagadougou ("Waga" voor insiders) enige indicatie zijn, dan zijn 50 Cent en 2Pac met afstand het populairst. De rappers van AURA houden best van een feestje maar veel aanmoediging om de harde realiteit om hen heen (armoede, kinderarbeid, discriminatie van vrouwen en meisjes, gebrekkig onderwijs) aan te kaarten hebben ze niet nodig. De sponsoring van Plan stelt ze in staat om effectiever te werken, zo leggen ze uit. Dat ze met zijn dertienen samen sterk zijn, bewijst het collectieve optreden bij Smockey's studio wel: het effect van zoveel sterren is overrompelend en de kids gaan totaal uit hun dak terwijl er hard aan hun emancipatie wordt gewerkt. De Senegalese Myriam (afkomstig uit de groep Alif) snijdt het onderwerp vrouwenrechten aan terwijl ze zo met haar derrière schudt dat de jochies die zich een plekje achterop het podiumpje hebben verworven nergens anders oog voor hebben. ("Die gasten hadden hun gulp nog niet open maar het scheelde weinig," aldus Typhoon.) Smockey, de plaatselijke held, doet Votez Pour Moi, zijn grote hit uit 2005. Het makkelijk meezingbare nummer steekt de draak met de presidentsverkiezingen, die voor de zoveelste keer glansrijk zijn "gewonnen" door Blaise Compaoré. Iedereen zingt het refrein mee. "Ik vind het level wel hoog," is Typhoons inschatting van de Afrikaanse collega's. "Het is echt geen onprofessionele shit!"

Een dag eerder liep Smockey over de steengroeve aan de rand van Ouagadougou. Hier bikken mannen en vrouwen de hele dag in de hitte (soms beschut door geïmproviseerde hutjes) grote brokken steen tot kleine brokjes steen. Het is er stoffig en het stinkt omdat de hele grote stukken steen door brandende stookolie tot spleiten worden gebracht. Er werken ook kinderen die hun ouders helpen wat West-Afrikaanse francs te verdienen. Er banjeren vooral veel kids rond, sommige meisjes proberen bananen te verkopen. Smockey is een held hier en één steenhouwer begint spontaan te auditeren voor de rapper/producer/studio-eigenaar/label-baas. We zijn hier omdat Melodee samen met de Nigerse rapper Pheno B en Smockey's protégé, de twaalfjarige Madson, een item voor Rap Around the World opneemt. Pheno heeft een nummer over kinderarbeid geschreven en Madson is dankzij z'n talent aan dit leven ontsnapt. Melodee: "In een half uur ontmoette ik vier mensen die ik allemaal moest interviewen, dat was heel vreemd. Het was too much wat op mij af kwam!" En dan waren er nog de 'scenario's' die de organisatie had voorbereid. Melodee citeert: "De kinderen vertellen dat ze veel verwondingen hebben. Niet om lullig te doen, maar dat meisje had één klein littekentje, van als je met een steen verkeerd slaat. Tuurlijk, het is echt niet cool als kinderen verwondingen hebben, maar het leek alsof ze het probeerden uit te buiten. Het was niet alsof er een gast met een zweep stond die doorwerken, doorwerken riep."



Voor een populaire hiphop-ster die aardig boert, toont Smockey zich erg strijdbaar. Al ze hem in de gevangenis gooien vanwege zijn maatschappijkritische teksten, zo zegt hij, heeft hij de volgende keer alleen maar méér stof om over te schrijven. Zijn familie zou wel willen dat hij zich af en toe eens zou temperen maar hij peinst er niet over. Er is vrijwel geen muziekindustrie in Burkina Faso; negentig procent is piraterij. Met andere woorden: als alle cd's legaal waren, zou Smockey tien keer zo veel geld verdienen. Hij maakt zich er niet druk om, wie hier een beetje normaal verdient is vergeleken met de meeste mensen al schatrijk. Onze tolk Malick - half Nederlands, half Burkinabé - is 22 jaar oud, heeft een garage met veertien man personeel in Ouagadougou en rijdt rond in een Rolls-Royce. Hij is naar de internationale school geweest en voelt geen behoefte om naar zijn familie in Arnhem en Apeldoorn te verhuizen. Negen van de tien mensen in dit land woont nog op het platteland waar geen middelbare scholen zijn. Hoewel onderwijs gratis is, blijven er een hoop obstakels over voor de jeugd: uniformen en schoolmateriaal kosten wél geld, en kinderen die naar school gaan kunnen geen geld verdienen voor hun familie, reden om ze een educatie te onthouden. Het is bovendien vaak een bezwaar, vooral voor meisjes, om in de stad te logeren om naar school te kunnen. Margriet Reinders, Malicks moeder en eigenaar van een weverij, wijst er ook op dat leraren nogal eens seksuele diensten eisen voor een goed cijfer en dat het normaal is om leerlingen te slaan op school. De pyschologische druk is groot: de meisjes, die bijna allemaal besneden zijn, worden doorgaans uitgehuwelijkt terwijl de moderne samenleving hier ook oprukt. Film, popmuziek (reggae en hiphop, vooral) en uitgaan missen hun uitwerking op het verwachtingsprobleem van de mensen niet maar intussen blijft Burkina Faso "economisch gezien een land van niks", aldus Reinders. Het is er hoe dan ook "ontzettend gezellig," zegt ze en dat wordt in vier dagen Waga wel bevestigd.



Hiphop is internationaal. Al spreken Melodee en Typhoon geen briljant Frans, het contact met rappers als Waraba (Mauritanië, Keyti (Senegal) en dancehall-zanger Jo Dama (Mali) wordt heel vlot gelegd. Ze doen interviewtjes met ze en er is een cameraploeg mee die items maakt voor de shows die Najib Amhali vanuit het Amsterdamse Bitterzoet gaat presenteren. Er zijn ook reizen naar Sierra Leone en Ghana gemaakt met rappers Appa, Negativ en Rosa Ana, een iets andere opzet dus dan de vorige Rap Around the World-serie, waarin Ali B de wereld afreisde en overal een clip schoot voor een nummer dat aansloot op plaatselijke problematiek. "Rappers zijn populairder dan wie dan ook om boodschappen over te brengen," weet Typhoon, die eerder dit jaar voor een ander goed doel naar Kenia vloog. "Ik bedoel het niet in negatieve zin maar je wordt als rapper gebruikt om een doel te bereiken." Melodee: "Ik denk dat wij heel erg bang waren om niet voor het karretje van Plan gespannen te worden." Elke keer dat het aanstuurde op oh, het is allemaal zo zielig gingen er belletjes af bij de twee, vertellen ze. Beide hebben het ontevreden gevoel dat ze niet zichzelf konden laten zien omdat ze zich erg gestuurd voelden door productie en regie ter plaatse. Typhoon: "Dat is best wel jammer."

In een paar dagen tijd moesten de rappers worden doordrongen van de ernst van van de problemen. Dat is maar ten dele gelukt. Typhoon: "Je bereid je voor op het ergste omdat je hebt gehoord dat Burkina Faso één van de armste landen van de wereld is. Maar we zijn gewoon lekker uit gegaan in de Rolls, we zijn elke keer uit eten geweest, we hadden een fucking zwembad bij ons hotel." Eén stap buiten het luxe hotel stonden de straatverkopers en bedelaars echter klaar. Melodee: "Het doet echt wat met je als je het met eigen ogen ziet. Op tv word ik er ook verdrietig van maar een tv-programma is zo afgelopen. Je denkt kut-kut-kut en dan begint het volgende programma. Ik had het wel moeilijk toen een meisje aan mij vertelde dat ze tien broertjes en zusjes had maar dat er al zes van zijn overleden. En dat ze moest werken in de steengroeve omdat ze geen vader meer heeft en er anders geen eten is. Dat is wel shocking. Maar je kan het niet echt een plekje geven omdat je er maar zo kort bent. Na drie dagen filmen, gingen we alweer weg! Het raakt je wel maar het is ook heel onwerkelijk."